December 12, 2020 · Seda TAN · Comments Off on DEHB Tedavisinde Bütüncül Yaklaşım ve Eğitsel Terapi Metodu
DEHB Tedavisinde Bütüncül Yaklaşım ve Eğitsel Terapi Metodu
DEHB (Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu) dünya genelinde kabul gören holistik (bütüncül) tedavi yaklaşımı ile tedavisi daha etkili sonuç veren nöropsikiyatrik bir bozukluktur. DEHB’nin tedavisinde terapistin hedefi beyninin çalışma şeklini ve beyni nasıl doğru yöneteceğini psikoeğitsel bir metodla DEHBli bireye öğretmektir. Klinik tedavilerde uzun yıllar farmakolojik müdahale tekniklerinin dışında bilişsel terapi, nöro-feedback ve davranışsal terapi gibi teknikler tedaviyi destekleyici olarak tek başına kullanılmıştır. Fakat yapılan araştırmalar, bu müdahalelerin tek başına yapıldığında, beklenenden daha yetersiz sonuçlar verdiğini göstermektedir. Bu nedenle, medikal ilaç tedavisinin yanı sıra DEHB’nin temel semptomlarını hedef alan multidisipliner holistik yaklaşımlı müdahalelere olan ihtiyaç artmıştır.
Bu çerçevede, son yıllarda ABD ve Kanada’da multidisipliner bir yaklaşım olarak kullanılan eğitsel terapiler, Üniversitelerdeki eğitim programlarını tamamlamış Eğitsel Terapistler (Educational Therapist) tarafından DEHB ve komorbid Öğrenme Güçlüğü olan vakalarda yaygın olarak uygulanan bir tedavi metodudur. Her yaş grubundan DEHBli bireylere uygulanabilen bu tedavi metodu, özellikle ergenler ve genç yetişkinlerle sürdürüldüğünde psikolojik destekle birlikte dikkat, anlama, planlama ve öğrenmeye yönelik klinik uygulamalarla ön plana çıkmaktadır. Eğitsel terapide, vakaları bire bir haftalık seanslarla takip edip, altta yatan öğrenme ve dikkat problemlerinin neden olabileceği davranış sorunlarının tanımlanmasına ve çözümüne yardımcı olmak, başta yürütücü işlevler olmak üzere zaman yönetimi ve organizasyon becerilerini etkin kullanmayı öğretmek, mindfulness vb tekniklerle odaklanma ve sürdürme yeteneğini geliştirmek için stratejiler belirlemek ve gerektiğinde çalışma alanına ilişkin bir eğitim planı hazırlamak tedavi sürecinin yapı taşlarını oluşturmaktadır.
DEHB ve Yürütücü İşlevler üzerinde uzun yıllar çalışmalar yapan Amerikalı Psikolog Barkley (2011)’e göre, DEHB’nin klasik semptomlarını sergileyen herhangi bir bireyin, yürütücü işlevlerin tamamı veya çoğu ile zorluk çekmesi muhtemeldir. DEHB’li bireylerin yaşına ve yaşam evresine uygun bir yetkinlikle yaşayabilmesi, anlayabilmesi ve öğrenebilmesi için yürütücü işlevleri iyi kullanabilmesi gerekir. Barkley’in “Bir hedefe yönelik problem çözmeyi sürdürebilmek için gerekli olan nöropsikolojik süreçler” olarak tanımladığı yürütücü işlevler ise, bireyin temel yedi becerideki performansına göre değerlendirilmektedir:
1. Öz-farkındalık: Bireyin bedenine, duygusuna, davranışına yönelik kendinin farkında olma halidir.
2. İnhibisyon (Engellenme): Engellenme durumundaki psikodavranışsal yetenektir. DEHB’li bir bireyde inhibisyon ile ilgili sorunlar, engellenme toleransını düşürür ve dürtüsel eyleme neden olur.
3. Sözel olmayan çalışma belleği: Akılda var olan her şeyi, görsel imgelerle zihinsel olarak iyi resmedebilme yeteneğidir.
4. Sözel çalışma belleği: Bilgiyi pekiştirmek için yapılan “iç monologlar” olarak tanımlanır.
5. Duygusal öz-düzenleme (Self-regulation): Önceki dört yürütme işlevini üstlenebilmek ve kendi duygusal durumunu manipüle edebilmek için kullanılan yetenektir. Temelde, yaşantı içerisindeki her durum hakkında, nasıl hissettiğini bilmek, işlemek ve ihtiyaç duyulduğunda bunu değiştirmek için kelimeleri, görüntüleri ve kendi kişisel farkındalıklarını kullanmayı öğrenmek anlamına gelir.
6. Öz-motivasyon: Anlık ihtiyaçlarda dış tetikleyici olmadığında bir görevi tamamlamak için kendini iyi motive edebilme yeteneği olarak tanımlanır.
7. Planlama ve Problem çözme: Zihindeki bilgilerle nasıl bir şeyler yapılacağına yönelik yeni yollar bulmak ve denemektir. Var olan bilgileri parçalara ayırarak ve farklı şekillerde yeniden birleştirerek, sorunlar için çözümler ortaya koyabilme yeteneği olarak da tanımlanır.
DEHB’de eğitsel terapi, nöropsikolojik bir boyut olan yürütücü işlevlere yönelik çalışmalar, öz-farkındalık, öz-düzenleme, öz-motivasyon üzerinde bire bir çalışıp, DEHB’li bireyin engellenme toleransını, çalışma belleği performansını, planlama ve problem çözebilme yeteneğini arttırmayı hedefleyen uzun soluklu bir müdahaledir.